Trong y học cổ truyền, nhiều dược liệu quý được khai thác từ những nguồn tưởng chừng bỏ đi. Phượng hoàng y (鳳凰衣) là một ví dụ tiêu biểu – lớp màng mỏng bên trong vỏ trứng gà đã nở con, được dân gian và y thư cổ xưa sử dụng để chữa ho, suyễn, tiêu đờm và tăng cường sức khỏe hô hấp. Dù mỏng manh, nhưng vị thuốc này lại có giá trị sinh học và dược lý cao, đang dần được quan tâm trở lại trong xu hướng y học toàn diện và bền vững.
Chúng ta cùng tìm hiểu vị thuốc từ vỏ trứng gà tưởng chừng bỏ đi này nhé!
1. Đặc điểm dược liệu
- Tên gọi: Phượng hoàng y (鳳凰衣)
- Tên thường gọi: Màng trong của vỏ trứng gà đã nở
- Nguồn gốc: Lấy từ lớp màng trắng mỏng dính vào mặt trong của vỏ trứng sau khi trứng đã được ấp và gà con nở ra.
- Mô tả đặc điểm màng trong vỏ trứng ( Phượng hoàng y):
-
- Màng mỏng như tơ, có màu trắng đục.
- Khi khô thì giòn, nhẹ như giấy.
- Mùi tanh nhẹ, vị nhạt hoặc hơi ngọt.
- Dễ bị mục nát nếu bảo quản không tốt.
2. Bộ phận dùng, cách chế biến – bảo quản
– Bộ phận dùng:
- Chỉ dùng lớp màng trong của vỏ trứng đã nở gà con (khác với vỏ trứng sống).
– Cách chế biến:
- Sau khi gà con nở, nhặt vỏ trứng, nhẹ nhàng bóc lấy lớp màng mỏng bên trong.
- Rửa sạch, loại bỏ tạp chất.
- Phơi khô trong bóng râm, tránh ánh nắng trực tiếp để giữ nguyên dược tính.
- Khi khô, bảo quản trong lọ kín, nơi khô ráo.
– Bảo quản:
- Để nơi khô mát, tránh ẩm, tránh mốc.
- Không để lẫn với dược liệu có mùi mạnh để tránh ám mùi.
3. Thành phần hóa học (theo y học hiện đại)
Tuy chưa được nghiên cứu nhiều như toàn bộ vỏ trứng, nhưng theo một số phân tích sơ bộ, lớp màng trong vỏ trứng (phượng hoàng y) chứa:
- Protein dạng sợi tự nhiên: collagen, elastin, và lysozyme.
- Axit hyaluronic: giúp làm dịu viêm và giữ ẩm.
- Glycoprotein và enzyme sinh học: hỗ trợ chữa lành mô, chống viêm.
- Các yếu tố tăng trưởng (growth factors) có vai trò trong phục hồi mô tổn thương.
4. Tác dụng – công dụng
*Theo Đông y và y thư cổ:
Từ xa xưa, y học cổ truyền đã ghi nhận vỏ trứng và màng trong vỏ trứng là những vị thuốc quý, dễ tìm, giá rẻ mà hiệu quả trong điều trị nhiều bệnh.
Đông y phân biệt hai dạng sử dụng chính:
- Vỏ trứng (sống, luộc, hoặc đã ấp nở).
- Màng trong vỏ trứng gà đã nở con, gọi là Phượng hoàng y hay Phượng thoát – là lớp màng mỏng nằm sát bên trong vỏ trứng, có màu trắng đục, dai, mùi hơi tanh, vị nhạt, tính bình.
Phượng hoàng y có công dụng:
- Nhuận phế, giảm ho, hóa đàm.
- Chữa hen suyễn, viêm khí quản mãn tính.
- Tiêu viêm, chống nhiễm trùng, thúc đẩy tái tạo mô.
- Chống loét, hỗ trợ tiêu hóa, chữa trào ngược dạ dày.
*Theo Y học hiện đại
Y học hiện đại còn nghiên cứu màng vỏ trứng để chữa lành vết thương mạn tính, nhờ chứa collagen tự nhiên và enzyme sinh học hỗ trợ tái tạo tế bào.
Ngày nay, các nghiên cứu hiện đại cũng chứng minh màng vỏ trứng chứa nhiều collagen loại I, glucosamine, chondroitin sulfate, axit hyaluronic, và các peptide sinh học, có khả năng:
- Tăng sinh tế bào mô mềm, sụn khớp.
- Giảm đau xương khớp và viêm khớp mãn tính.
- Tăng tốc độ lành thương và cải thiện chức năng miễn dịch.
5. Một số bài thuốc sử dụng Phượng hoàng y
5.1. Trị ho lâu ngày, ho khan, khó thở
- Thành phần: Phượng hoàng y 2g, bách bộ 6g, cam thảo 4g, xuyên bối mẫu 3g.
- Cách dùng: Sắc uống ngày 1 thang, dùng liên tục 5–7 ngày.
5.2. Chữa ho gà, hen suyễn, ho lâu ngày
- Phượng hoàng y 12 cái, sấy khô, nghiền bột.
- Ma hoàng 1,5g, Tử uyển 10g, sắc lấy nước uống.
- Hòa bột Phượng hoàng y vào nước thuốc, dùng ngày 1 lần, liên tục 5 ngày.
5.3 Hen suyễn, phổi yếu
- Thành phần: Phượng hoàng y 2g, tang bạch bì 6g, đan sâm 6g.
- Cách dùng: Sắc uống hoặc tán bột hòa nước ấm, uống sau ăn.
* Bài thuốc từ vỏ trứng:
5.4. Viêm loét dạ dày – hành tá tràng
- Vỏ trứng sạch, nướng giòn, tán bột mịn.
- Uống mỗi lần 2g với nước ấm, ngày 3 lần trước bữa ăn.
5.5. Khí hư nhiều ở phụ nữ
- Vỏ trứng sống 200g, hạt bông sao đen 80g.
- Tán mịn, trộn với rượu làm viên bằng hạt ngô.
- Uống mỗi lần 20 viên với nước cơm lúc đói.
5.6. Trẻ còi xương, chậm lớn
- Vỏ trứng gà 50g, tán bột.
- Nấu đặc thương truật 500g, lọc lấy nước, hòa bột vỏ trứng, thêm ít muối, đường.
- Cho trẻ uống 5ml/lần, ngày 2 lần, dùng liên tục 2 tuần.
5.7 Trẻ ra mồ hôi trộm, khóc đêm, trớ sữa
- Màng trứng 10 cái, hạt vải 10 hạt, hồng táo 5 quả.
- Sắc nước uống ngày 2 lần, sáng – tối khi bụng đói.
5.8. Sốt cao, co giật ở trẻ
- Vỏ trứng đã nở con 20g, sao vàng, tán bột.
- Uống với nước đường ấm, ngày 1 lần, mỗi lần 1-2g.
5.9. Hôi miệng lâu ngày
- Vỏ trứng rang khô, nghiền bột.
- Uống 2g/lần, ngày 3 lần. Có thể súc miệng với nước bột vỏ trứng pha loãng.
6. Kiêng kỵ, lưu ý khi sử dụng
- Không dùng cho người đang tiêu chảy, hàn thấp nặng.
- Không dùng màng trứng đã mốc, hỏng hoặc không rõ nguồn gốc.
- Không nên lạm dụng như thực phẩm bổ sung hàng ngày – phải dùng theo liều lượng.
- Phụ nữ mang thai nên hỏi ý kiến thầy thuốc trước khi dùng.
7. Kết luận – Tiềm năng trong y học hiện đại
Việc tận dụng toàn bộ vỏ trứng gà – từ lớp màng bên trong gọi là Phượng hoàng y đến lớp canxi bên ngoài – không chỉ giúp giảm lãng phí phụ phẩm tự nhiên mà còn mở ra nhiều cơ hội phát triển mới trong y học và dinh dưỡng:
- Sản xuất thực phẩm bổ sung canxi tự nhiên: Vỏ trứng là nguồn canxi dễ hấp thu, thân thiện với môi trường và chi phí thấp, rất phù hợp để phát triển các sản phẩm bổ sung canxi an toàn.
- Ứng dụng màng vỏ trứng trong y học tái tạo mô: Với thành phần collagen và glycoprotein phong phú, màng trứng có tiềm năng lớn trong việc hỗ trợ lành thương, tái tạo da và mô liên kết.
- Phát triển dược phẩm sinh học: Các protein chức năng trong màng vỏ trứng mở ra hướng nghiên cứu tạo ra các thuốc sinh học mới, có khả năng chống viêm, tăng cường miễn dịch và hỗ trợ điều trị các bệnh mãn tính.
- Chuẩn hóa bài thuốc dân gian: Việc đưa các bài thuốc truyền thống dựa trên vỏ trứng vào thử nghiệm lâm sàng sẽ giúp xác định chính xác liều dùng, hiệu quả và an toàn, góp phần nâng cao giá trị y học cổ truyền.
Tóm lại: Sự kết hợp giữa tri thức cổ truyền và công nghệ hiện đại đang từng bước khẳng định giá trị của Phượng hoàng y và vỏ trứng – vốn là những nguyên liệu tưởng chừng bỏ đi, nay trở thành dược liệu quý giá và đa năng.
Lớp màng mỏng trong vỏ trứng, tuy nhỏ bé, nhưng chứa nhiều hoạt chất sinh học quan trọng. Được sử dụng trong y học cổ truyền để chữa các bệnh về hô hấp suốt hàng trăm năm, ngày nay, màng vỏ trứng còn được nghiên cứu để hỗ trợ điều trị tổn thương da, viêm nhiễm mãn tính và tăng cường sức đề kháng tự nhiên.
Trong tương lai gần, Phượng hoàng y có thể trở thành nguồn nguyên liệu sinh học tái tạo mô tự nhiên, an toàn và dễ tiếp cận, đóng góp tích cực vào xu hướng phát triển y học cá thể hóa và bền vững./.
DsCKI. Nguyễn Quốc Trung
Tài liệu tham khảo:
- Nam dược thần hiệu – Tuệ Tĩnh
- Bản thảo cương mục – Lý Thời Trân
- Nghiên cứu về protein màng trứng – Tạp chí Sinh học Y học Việt Nam, 2020
