Home Tin tức Cát sâm – vị thuốc bổ mát, giảm mệt mỏi từ rừng...

Cát sâm – vị thuốc bổ mát, giảm mệt mỏi từ rừng núi Tây Bắc

Cát sâm, còn được gọi là sâm nam, là một loại thảo dược tự nhiên được tìm thấy chủ yếu ở khu vực miền núi Tây Bắc của Việt Nam. Với hương vị dịu mát, thảo dược này chứa nhiều thành phần có tính chất dược hữu ích. Có rất nhiều ứng dụng khác nhau của cát sâm, bao gồm việc giải nhiệt, giúp chữa ho có đờm, giảm mệt mỏi, và đặc biệt là bồi bổ cơ thể một cách tốt.

Hình ảnh: Cây, lá và hoa Cát sâm

Vậy hãy cùng Giảng viên Trường Cao đẳng Y Dược Hà Nội tìm hiểu thông tin bổ ích về loại dược liệu này nhé!

1. Đặc điểm chung Dược liệu

Tên gọi khác: Sâm nam, Sâm chèo mèo, Sâm trâu, Cát muộn, Hang chởn (Tày)

Tên khoa học: Millettia speciosa Champ. ex Benth.- Họ: Fabaceae (Đậu)

1.1. Mô tả thực vật:

Cát sâm là một loại cây nhỏ có thân gỗ, với những cành mọc ra tự nhiên và kéo dài. Ở giai đoạn non, cành có nhiều lông mềm màu trắng phủ bên ngoài, khi trưởng thành, bề mặt cành trở nên mịn màng và có màu nâu.

Lá kép lông chim, mọc so le, có cuống dài phủ đầy lông, Mỗi lá thường chứa từ 7 đến 13 lá chét, thường là 11 lá chét, có hình dạng mũi mác thuôn hoặc bầu dục, với gốc tròn và đầu nhọn. Mặt trên của lá có màu xanh lục đậm và có các gân lá phủ lông, trong khi mặt dưới có lớp lông dày màu trắng, làm nổi bật mạng gân lá.

Cụm hoa của cây nở ở đầu cành, tạo thành những chùy dài khoảng 10-25cm, có màu trắng ngà. Lá bắc hoa có hình dạng lá, có răng tam giác, và bề ngoài được phủ lông. Tràng hoa có bề mặt ngoài nhẵn và cánh cờ mở rộ. Hoa cũng có bộ nhụy chia thành 2 bó và bầu hoa có lớp lông phủ. Thời kỳ ra hoa thường diễn ra từ tháng 7 đến 9.

Quả dạng dẹt và có lớp lông mềm. Mỗi quả chứa từ 4 đến 5 hạt, màu đen và có vỏ khá dày.

Mùa hoa: tháng 7-9. từ tháng 10 – 12 là mùa quả

Mùa hoa cây cát sâm và mùa quả tháng từ tháng 7-12 hàng năm

1.2. Phân bố, thu hái và chế biến

Cát sâm sinh sống hoang dại tại những vùng đồi núi của nhiều tỉnh ở miền Bắc Việt Nam, bao gồm các địa điểm như Bắc Ninh, Bắc Giang, Lạng Sơn, Thái Nguyên, Quảng Ninh và Hà Tây.…

*Thu hái, sơ chế và bảo quản

Hiện nay, nhờ vào giá trị kinh tế và các công dụng tuyệt vời mà cát sâm mang lại, loại thảo dược này đã được trồng và thu hoạch ở quy mô đáng kể tại nhiều vùng khác nhau. Thường, cây cát sâm được gieo hạt vào mùa xuân và thu hoạch vào mùa Đông Xuân, khi cây đạt độ tuổi 1 năm.

Vào mùa Đông và Xuân, quá trình thu hoạch củ cát sâm được tiến hành khi cây đã đủ 1 năm tuổi. Sơ chế được thực hiện như sau:

Rửa sạch củ cát sâm để loại bỏ đất bụi, sau đó để củ khô.

Củ cát sâm được thái thành từng lát mỏng hoặc củ nhỏ có thể cắt dọc.

Củ được phơi khô hoặc ngâm trong nước gừng, nước mật để thấm, sau đó đem sao vàng trên một chảo nóng để khô.

Sau khi hoàn thành việc sơ chế, dược liệu có thể được bảo quản ở nơi khô ráo, tránh xa mối mọt và độ ẩm để ngăn chặn tình trạng ẩm mốc.

2. Bộ phận dùng

Chủ yếu là củ, được thu hái chế biến từ cây có 1 năm tuổi

Rễ cát sâm là bộ phận dùng chính làm thuốc chữa bệnh

3. Thành phần hóa học

Theo Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Phát triển Y Dược Học Cổ Truyền Dân Tộc, TS.BS Nguyễn Thị Vân Anh, Củ cát sâm chứa hai thành phần chính là ancaloit và tinh bột.

Ngoài ra, các nghiên cứu tại Trung Quốc cũng đã xác định các thành phần dưới đây có mặt trong củ cát sâm:

Axit docosanoic, Axit rotundic, Daucosterol, Syringin, Tetracosane, Axetat, Octadecane

Pedunculated, Axit hexadecanoic, Maackiain, Formononetin, Baptigenin và β-sitosterol

4. Tác dụng – Công dụng, liều dùng

* Theo y học cổ truyền:

Dược liệu cát sâm có hương vị ngọt và tính bình, thuộc vào các kinh Tỳ và Phế trong hệ thống kinh lạc.; có tác dụng hoạt lạc, nhuận phế.

Công dụng: Dược liệu này được sử dụng để giải nhiệt, dưỡng tỳ, lợi tiểu, và bổ trung ích khí.

Chủ trị: Cát sâm được dùng để điều trị ho nhiều đờm, sốt về chiều đêm, nhức đầu, bí tiểu, kém ăn, chống suy nhược cơ thể, và làm thuốc bổ mát.

* Theo y học hiện đại:

– Dược liệu chiết xuất từ rễ cây cát sâm có tác dụng kháng viêm, kháng virus, kháng khuẩn, chống oxy hóa và giúp giảm mệt mỏi.

– Chiết xuất từ cát sâm có thể ức chế hoạt động của các enzyme ALT và AST trong huyết thanh, từ đó bảo vệ gan khỏi tổn thương cấp tính..

– Phần củ của cây cát sâm có tác dụng giảm mệt mỏi đáng kể và có tiềm năng trong lĩnh vực thực phẩm chức năng.

* Cách dùng – liều lượng

Theo cho biết của GV Cao đẳng Dược: Dược liệu cát sâm thường được sử dụng dưới dạng thuốc sắc, với liều lượng khoảng 10 – 20g mỗi ngày. Tùy thuộc vào bài thuốc cụ thể và sự kết hợp với các dược liệu khác, liều lượng có thể tăng lên đến 40g mỗi ngày.

Ở một số vùng ở miền Nam Trung Quốc như Quảng Đông và Quảng Tây, người dân cũng sử dụng cát sâm để chữa đau nhức khớp thấp, đau lưng, viêm gan mãn tính và ho.

Liều lượng thông thường là 40-80g mỗi ngày, dưới dạng thuốc sắc.

Cát sâm giúp chữa ho có đờm, giảm mệt mỏi hiệu quả

5. Một số bài thuốc có cát sâm

1. Chữa triệu chứng ho và sốt khát nước:

Cát sâm ,mạch môn mỗi vị 12g, thiên môn và vỏ rễ dâu mỗi vị 8g.

Sắc với nước 400ml, sắc còn 200ml, chia ba lần uống trong ngày.

2. Chữa sốt, khát nước:

Cát sâm và cát căn mỗi vị 12g, cam thảo 4g.

Sắc với nước 400ml, sắc cạn còn 200ml, chia ba lần uống trong ngày.

3. Chữa kém ăn, suy nhược cơ thể:

Bài 1. Cát sâm 30g tẩm nước gừng sao vàng.

Sắc 400ml nước còn 200ml, uống chia thành 3 lần trong ngày.

Bài 2 : Lá đinh lăng phơi khô 20g, rễ đinh lăng sao vàng 15g, cát sâm 10g, sinh địa 8g.

Sắc cùng 0.5 lít nước ấm, cô cạn lại còn 150ml nước thuốc.

Uống ⅓ bát thuốc, chia thành 3 lần trong một ngày, dùng liên tục từ 10 ngày đến nửa tháng.

4. Cát sâm chữa thuỷ đậu

Bài thuốc gồm cát sâm, vỏ hạt đỗ xanh, sinh địa, đậu ván trắng, hạt đỗ đen mỗi loại 12g.

Hoàng tinh, mạch môn, lá dâu, cam thảo dây mỗi vị10g.

Sắc nước thuốc 1 thang và uống hết trong ngày, chỉ dùng khi các nốt đậu đã xẹp xuống.

5. Chữa bệnh viêm gan truyền nhiễm ( Viêm gan A,B,C)

Sử dụng các vị thuốc với định lượng: 20g cát sâm, 20g rau má, 20g cây chó đẻ, 16g nhân trần, 16g hạt dành dành, 16g cam thảo nam.

Sắc nước 1 thang thuốc, uống hết trong ngày, dùng liên tục và kiểm tra tình trạng bệnh sau đó.

6. Bài thuốc lợi tiểu

Dùng 30g cát sâm nguyên củ, rửa sạch và thái thành lát mỏng.

Tẩm đều hai mặt với mật, sao vàng trên chảo nóng.

Sắc với 400ml nước đến còn ½, chia thành 3 phần uống trong ngày.

7. Ngâm Rượu Cát sâm đúng cách

Được xếp vào danh sách các loại sâm của Việt Nam có tên Cát Sam. Cũng chính vì thế, rượu thuốc ngâm từ loại thảo dược này được rất nhiều quý ông ưa chuộng và một thời tiến vua chữa lành bệnh mù lòa cho Từ Hy thái hậu mẹ của vua Tự Đức.

Cách 1 – Cát sâm tươi ngâm rượu:

Lựa chọn củ sâm tươi, khai thác mới, không nấm mốc hay thối rữa.

Rửa sạch củ sâm và ngâm trong nước muối pha loãng 30 phút.

Rửa lại bằng rượu, sau đó đặt vào bình và đổ rượu trắng theo tỷ lệ 1 kg củ sâm cho 5 lít rượu.

Đậy kín bình và bảo quản trong 6 tháng.

Cách 2 – Ngâm rượu sâm nam khô:

Thái lát củ thành kích thước khoảng 1,5 – 2cm.

Phơi khô 5-6 lần, sau đó sao vàng trên nồi đất.

Xếp lát cát sâm vào bình, đổ rượu trắng theo tỷ lệ 1kg sâm khô cho 12 lít rượu.

Đậy kín bình và bảo quản trong 3 tháng hoặc hạ thổ rượu trong 3 tháng 10 ngày trước khi sử dụng.

Lưu ý: Mỗi ngày chỉ nên uống từ 1 đến 2 ly rượu trong hai bữa ăn chính, tránh lạm dụng.

6. Lưu ý khi sử dụng

– Không nên dùng cát sâm cho những người đang trải qua tình trạng nôn mửa, ỉa chảy do lạnh, không có hệ tàng hình âm hư hoặc phổi không yếu.

– Tránh sự kết hợp cùng với Lê lô do có tương khắc với cát sâm.

Cát sâm là một vị thuốc bổ mát hữu ích trong việc hỗ trợ điều trị suy nhược cơ thể. Với tính bổ và mát, thường kết hợp với các vị có cùng tính chất để hỗ trợ trong trường hợp sốt, khát nước, và mệt mỏi. Tuy nhiên, trước khi sử dụng, người dùng nên tham khảo ý kiến bác sĩ để tránh tác dụng không mong muốn.

Cát sâm được coi là một nguyên liệu quý có tiềm năng để hỗ trợ phát triển kinh tế gia đình trong các vùng núi. Hiện nay, nhiều nơi như xã Lương Mông đang khuyến khích người dân đăng ký trồng cây cát sâm, góp phần thúc đẩy việc xoá đói giảm nghèo bền vững trong tương lai../

Theo: DsCKI. Nguyễn Quốc Trung – GV Cao đẳng Dược TPHCM tổng hợp

Nhận xét