Home Blog Đơn lá đỏ: Vị thuốc vừa làm cây cảnh, vừa có tác...

Đơn lá đỏ: Vị thuốc vừa làm cây cảnh, vừa có tác dụng chữa bệnh rất hiệu quả

Đơn lá đỏ, cây cảnh đẹp mắt với lá đỏ nổi bật, cũng là một loại cây thuốc Nam có nhiều công dụng. Được biết đến với tác dụng thanh nhiệt, lợi tiểu, và giảm đau, Chúng chữa bệnh da liễu, xương khớp, tiêu chảy, đại tiện ra máu… và nhiều tình trạng khác đem lại hiệu quả rất tốt..

<center><em>Hình ảnh Cây Đơn lá đỏ</em></center> — Hình ảnh Cây Đơn lá đỏ

Đơn lá đỏ không chỉ làm đẹp vườn cây cảnh mà còn là cây thuốc quý. Hãy cùng DsCKI. Nguyễn Quốc Trung giảng viên Cao đẳng Dược TPHCM tìm hiểu về công dụng và cách sử dụng của cây đơn lá đỏ trong bài viết dưới đây..

1. Đặc điểm chung dược liệu

Tên gọi khác: Đơn tía, Đơn mặt trời, Đơn tướng quân, Mặt quỷ, cây Lá liễu, Liễu đỏ, Liễu hai da. Hồng bối quế hoa,

Tên khoa học: Excoecaria cochichinensis – Euphorbiaceae (họ Thầu dầu).

1.1. Mô tả thực vật:

Đơn lá đỏ là cây nhỏ, cao khoảng 0,7 – 1,5m, có cành nhỏ, dài, gầy, và màu tía.

Lá mọc đối, hình bầu dục ngược thuôn, cuống dài 0,5 – 1cm. Mặc dù cây nhỏ nhưng mọc rất nhiều lá. Phiến lá hình bầu dục, dài và nhọn phần đầu, mép lá có răng cưa, dài khoảng 5 – 14cm, rộng 2 – 3cm. Mặt trên lá màu xanh lục sẫm và bóng, trong khi mặt dưới lại có màu đỏ tía rất đẹp, tạo nên vẻ độc đáo của cây.

Hoa mọc thành bông ở nách lá hoặc ở ngọn, kết lại thành chùm màu trắng hoặc vàng nhạt, hoa đực dài khoảng 2cm, hoa cái ngắn hơn.

Quả nang có 3 mảnh, đường kính khoảng 1cm, quả non màu xanh và chuyển dần sang màu đỏ khi chín.

Hạt hình cầu, màu nâu nhạt ở bên trong quả.

Cây ra hoa vào mùa hè, từ tháng 4 – 6.

1.2. Phân bố

Cây đơn lá đỏ có nguồn gốc từ Trung Quốc và các nước Đông Nam Á như Mianma, Đài Loan, Lào, Campuchia, Thái Lan, và Malaysia. Loài này mọc hoang hoặc được trồng ở nhiều nơi để làm cây cảnh và sử dụng lá, cành non làm thuốc. Cây mọc hoang thường cao to hơn, lá ít màu đỏ tía hơn và có thể có mặt dưới màu xanh, phiến lá hình thuôn dài hơn.

Chi Excoecaria L. có 5 loài ở Việt Nam, trong đó loài đơn mặt trời tồn tại ở 2 dưới loài: E. cochinchinensis Lour. var. cochinchinensis và E. cochinchinensis Lour. var. vindis (Pax ex Hoffm.) Merr. Ở Việt Nam, cây đơn lá đỏ được trồng ở nhiều địa phương để làm cảnh vì dáng đẹp và màu sắc bắt mắt. Hầu hết mọi địa phương tại Việt Nam đều có trồng loại cây này.

Tuy nhiên, không nhiều nơi trồng cây với mục đích thu hoạch làm thuốc chữa bệnh với quy mô lớn, mà chủ yếu trồng tự phát trong vườn nhà. Cách trồng cây đơn lá rất đơn giản, chỉ cần trồng bằng hạt tách ra từ quả đã chín. Loại cây này thích nghi được với đa dạng điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng khác nhau, dễ sống, xanh tốt quanh năm, và không đòi hỏi nhiều công sức chăm sóc. Nó cũng có khả năng tái sinh vô tính khỏe, có thể trồng bằng cành.

2. Bộ phận dùng – cách Thu hái và bào chế

Bộ phận chủ yếu dùng làm thuốc là lá. Việc thu hái và chế biến đơn lá đỏ như sau:

Thu hái và chế biến: Đơn lá đỏ có thể được thu hái quanh năm để sử dụng trong thuốc, nhưng thường tốt nhất từ tháng 4 đến tháng 6, đặc biệt là vào tháng 5 âm lịch khi thời tiết thường xuyên nắng và cây phát triển mạnh mẽ, lá to, dày, nhiều nhựa và màu sắc đỏ tía. Lúc này, cây chứa hàm lượng hoạt chất cao nhất.

Quá trình chế biến đơn giản:

Lá được thu hái khi to và dày, tránh lá bị sâu.
Rửa lá sạch và để ráo nước, sau đó thái nhỏ.
Lá được phơi khô hoặc sấy khô bằng lò hoặc sao vàng, sau đó bảo quản trong túi kín, sạch sẽ, ở nơi khô ráo để tránh ẩm mốc và mối mọt.

3. Thành phần hoá học

Lá chứa flavonoid 1,5%. Trong số 6 chất flavonoid được sơ bộ xác định, có một chất thuộc nhóm flavonol (Phạm Xuân Sinh và cộng sự, 1998). Flavonoid chính là hoạt chất có khả năng chống oxy hóa và kháng khuẩn rất hiệu quả. Ngoài ra, các nhà nghiên cứu cũng đã phát hiện các thành phần hóa học khác trong lá đơn lá đỏ có tác dụng kháng khuẩn, chống dị ứng, và tiêu viêm, bao gồm: Saponin, coumarin, tanin, anthranoid, và đường khử.

4. Tác dụng dược lý

*Theo y học cổ truyền:

Theo y học cổ truyền, đơn lá đỏ có vị cay, hơi đắng, tính bình, và ít độc.

Các tư liệu truyền thống ghi nhận rằng lá cây đơn đỏ có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, khu phong, trừ thấp, giảm đau, và lợi niệu.

Do những tính chất này, lá cây đơn đỏ được sử dụng trong điều trị mụn nhọt, mẩn ngứa, dị ứng, tiêu chảy lâu ngày, lỵ, đại tiện hoặc tiểu tiện ra máu, và giảm đau.

*Theo y học hiện đại:

Theo y học hiện đại, lá đơn lá đỏ có tác dụng chữa mụn nhọt, mẩn ngứa, cũng như các bệnh ngoại da khác như dị ứng, lỵ, đái ra máu, đại tiện ra máu, và tiêu chảy lâu ngày. Ngoài ra, nó cũng được sử dụng trong điều trị sốt, cảm, nhức đầu, đau nhức, và các triệu chứng phong thấp. Nó cũng có thể được dùng trong trường hợp vú sưng tấy, kinh nguyệt không đều và nhiều tác dụng khác.

*Các tác dụng khác bao gồm:

Ở Thái Lan, lá được dùng làm thuốc trợ đẻ. Mủ cây có độc dùng để diệt sâu bọ.
Ở Inđônêxia, rễ cũng được dùng để trị các vấn đề liên quan đến kinh nguyệt và sinh đẻ..
Ở Vân Nam (Trung Quốc), toàn bộ cây thường được sử dụng trong điều trị các bệnh như sởi, viêm tuyến mang tai, sưng amygdal, tim quặn đau, thận quặn đau và lưng cơ hao tổn.

*Liều dùng & cách dùng

Chủ trị các bệnh: như mẩn ngứa, mụn nhọt, đi lỵ, tiểu ra máu, đại tiện ra máu, và tiêu lỏng kéo dài.
Ở Thái Lan, lá cũng được sử dụng làm thuốc trợ đẻ.
Liều dùng: Ngày dùng 10 – 20g,
Cách dùng: có thể sắc uống độc vị hoặc kết hợp trong các phương thuốc tiêu độc khác.

<center><em>Dược liệu lá Đơn đỏ khô</em></center> — Dược liệu lá Đơn đỏ khô

5. Các bài thuốc kinh nghiệm

5.1. Chữa mẩn ngứa,mề đay,dị ứng, mụn nhọt

Sử dụng 8 – 12g lá cây đơn đỏ khô, sắc và chia uống thành 3 lần trong ngày,
uống sau mỗi bữa ăn cho đến khi bệnh thuyên giảm và khỏi.
Hoặc: Dùng 20 – 30g cành lá Đơn mặt trời dạng thuốc sắc.
Có thể dùng riêng hoặc phối hợp với lá Thài lài tía, Bầu đất tía, Đậu ván tía.

5.2. Chữa trị bệnh zona và mẩn ngứa, mất ngủ

Sử dụng 20 – 30g lá Đơn tía tươi, sao vàng, hạ thổ. Sắc lấy khoảng 400 – 500ml nước và chia thành 2 – 3 lần uống trong ngày.
Chữa trị zona và mẩn ngứa: Dùng 40g lá đơn đỏ sao vàng, sắc uống trong ngày cho đến khi triệu chứng giảm.

5.3. Chữa đi tiêu lỏng lâu ngày

Sử dụng 15g lá Đơn đỏ sao vàng, 1 miếng gừng nướng, và 600ml nước.
Sắc còn lại 200ml và chia thành 3 lần uống trong ngày sau khi ăn khoảng 1,5 giờ.

5.4. Chữa đại tiện ra máu và trẻ em đi lỵ mãn tính

Sử dụng 12g lá Đơn mặt trời sắc uống.
Hoặc: dùng Đơn lá đỏ, Ké đầu ngựa, kim ngân đằng, liên kiều mỗi vị 8 – 12g. Rửa sạch và sắc lấy nước, chia thành 3 lần uống trước khi ăn, ngày dùng 1 thang cho đến khi bệnh thuyên giảm.

5.5. Chữa trị mụn nhọt ở vú, vú sưng đỏ, đau nhức.

Dùng 15 – 20g lá đơn đỏ sắc uống, chia thành 2 – 3 lần sử dụng.
Cũng có thể dùng lá khô sau khi vò nát, sao nóng và bọc trong túi vải để chườm lên vùng đau nhức.

5.6. Chữa trị bệnh viêm da cơ địa

Sử dụng 5 lá đơn đỏ rửa sạch, giã nát cùng 1/2 thìa muối.
Uống nước cốt 2 lần/ngày và dùng bã để xát nhẹ lên vùng da cần điều trị.

5.7.Chữa trị giảm đau, thấp khớp

Sắc 12g lá bạc thau, 12g lá đơn tướng quân, 12g lá đơn đỏ, 16g ké đầu ngựa, 16g rễ gối hạc, 8g lá thông, và 10g dây kim ngân
Đem sắc cùng 600ml nước. Chia thành nhiều lần uống trong ngày trước khi ăn.

6. Những Lưu ý khi dùng:

Ban truyền thông Cao đẳng Y Dược TPHCM cập nhật: khi sử dụng dược liệu Đơn lá đỏ, người dùng cần chú ý các điểm sau:

– Người bị chứng khó đông máu hoặc hay chảy máu, cũng như phụ nữ mang thai không nên sử dụng Đơn lá đỏ.

– Tránh nhầm lẫn cây Đơn lá đỏ với đơn hoa đỏ thuộc họ Cà phê và cây Đơn tướng quân (khôi tía, cây lá khôi, khôi nhung).

+ Đồng thời, cần tránh nhầm lẫn với các cây khác cũng mang tên “đơn” như: đơn đỏ, đơn hoa đỏ (Ixora coccinea L.), thuộc họ cà phê (Rubiaceae), được sử dụng trong điều trị kinh nguyệt không đều và kiết lỵ tiêu chảy.

+ Đơn tướng quân (Syzygium sp.), thuộc họ sim (Myrtaceae), có lá to, mọc đối, thường mọc vòng 3, rất sít nhau ở ngọn. Bộ phận thường được sử dụng là lá, dùng dưới dạng nước sắc để chữa mụn nhọt, mẩn ngứa, dị ứng, viêm họng.

– Các bài thuốc đắp, ngâm rửa, tắm từ cây Đơn lá đỏ chỉ phù hợp với các trường hợp bệnh nhẹ và chưa có hiện tượng bội nhiễm.

Trong trường hợp da tổn thương diện rộng và có dấu hiệu viêm, sưng nóng, đau nhức, bạn nên kết hợp với các biện pháp điều trị chuyên sâu do bác sĩ chỉ định.

Tóm lại, Đơn lá đỏ, không chỉ là một loài cây cảnh đẹp mắt với lá đỏ nổi bật, mà còn là một cây thuốc Nam có nhiều công dụng đặc biệt. Với tác dụng thanh nhiệt, lợi tiểu, giảm đau, cây này không chỉ chữa bệnh da liễu, xương khớp, tiêu chảy, đại tiện ra máu mà còn mang lại hiệu quả tốt. Tuy nhiên, để sử dụng thuốc một cách an toàn và hiệu quả, việc tham khảo ý kiến của bác sĩ là quan trọng. Đơn lá đỏ, không chỉ làm đẹp vườn cây cảnh, mà còn là một cây thuốc quý đáng để khám phá và tận dụng./.

DsCKI.Nguyễn Quốc Trung

Nhận xét